No deserto de Atacama, o mais árido do planeta, onde hai xa 15 anos que non chove, a morte parece atopar ao viaxeiro tras de cada outerio e a volta de cada camiño. No cimiterio de Copiapó, porta de entrada ao deserto, amoréanse as pequeniñas tumbas dos cativos mortos, con forma de berces tristes.
Xa nas estradas, os chilenos, coa tasa de accidentes de coche mais alta do mundo, lembran os seus miles de mortos con solemnes mausoleos: os deudos do finado constrúen altares na medida dos seus posibles, aos que lle inclúen toldos para protexelos do sol, xardíns con bancos e mesas para as visitas, bandeiras nacionais, papeleiras, depósitos de auga para o xardín, soportes para fotografías, pequenos cofres para gardar obxetos variados e adornos de todo tipo. As congostras das estradas todas atópanse ateigadas destes monumentos, uns ao lado dos outros, totalmente fora da ordeación gubernativa.
Puiden ver no medio do deserto de sal, en lugares onde a poboación habitada mais cercana atopábase a horas de viaxe en coche, pequenos altares dotados tan só de unha vella mesa e unha simple silla de madeira , coma esperando unha visita que nunca chega, conservados en salazón polo invariable deserto.
Porque no deserto de Atacama nada semella moverse, todo parece conxelado no calor abrasador dun verán tropical cuxas noites que poden chegar aos 20 graos baixo cero. Os mortos, en vez de apodrecer, momifícanse.
E así, cada catástrofe acaba de ocorrer ou é para sempre: os ferros das camas e liteiras dun simple incendio ocorrido fai décadas ainda fumegan preto da cordilleira andina.
E tan paradiño está o tempo, que incluso nun bar da costa a memoria chilena quedou prendida dun pasado que non se esquece, por moitos séculos que teñan transcurrido:
Ies Ou Non Ies 